Filmowe rekolekcje

Milczenie
reż. Martin Scorsese, USA, JPN, ITA, MEX, 2016
161 min. Gutek Film
Polska premiera: 17.02.2017
Dramat, Historyczny, Religijny



Martin Scorsese idealnie wstrzelił się ze swoim lirycznym i bardzo osobistym Milczeniem, w przeddzień wybuchu religijnej wojny na skalę światową, w sam środek kryzysu wiary w kolebce chrześcijaństwa, oraz w czasie szerzących się po cywilizacji łacińskiej wirusów apostazji i ateizmu. Kino głównego nurtu niezwykle rzadko chce i potrafi dziś dyskutować o istocie wiary. W świecie opętanym przez ciemność i duchowy nihilizm wiara najczęściej wykorzystywana jest do zobrazowania przejaskrawionego fanatyzmu na tle religijnym, głównie w celach prześmiewczych. Rzadko zadaje trudne pytania, rzadko też dostarcza odbiorcy sensownych odpowiedzi. Ale nie w Milczeniu. W nim najbardziej cenię to, że nie przyodziewa moralizatorskich szat, nie krzyczy i nie rości sobie prawa do wpływania na szerokie masy tłumacząc im co mają myśleć oraz w co wierzyć. W Milczeniu najbardziej szanuję to, że skłania do przemyśleń i chce rozmawiać o Bogu i człowieku jednocześnie. Ze wszystkimi. Z wierzącymi, niewierzącymi, wyznawcami Jezusa, Allaha, Buddy, a być może nawet i z kościołem latającego potwora spaghetti.

Milczenie, to czasem lepszy, czasem gorszy zbiór filozoficznych rozważań na temat wiary, Boga w ogóle, ale też wchodzi w korelacje z zupełnie mniej boskimi, przyziemnymi, stricte ludzkimi przekleństwami i powinnościami: przeznaczeniem, wiernością, odwagą, poświęceniem, strachem, cierpieniem, czy bólem. Wspaniałe uniwersum nisko pochylające się nad moralną kondycją współczesnej ludzkości, która tak po prawdzie niewiele zmieniła się od odwzorowanej przez Scorsese XVII-wiecznej rzeczywistości. Dzisiejszą zaprezentowaną w filmie Japonią może być np. Syria, albo po co szukać tak daleko - multikulturowa Francja. A oglądając wczoraj wydarzenia z weekendu jakie miały miejsce pod Wawelem, to Japonią sprzed czterech wieków można nazwać nawet i Polskę podzieloną dziś w quasi fanatyzmie religijnym i antyreligijnym mniej więcej na równe dwie krwawiące części. Scorsese bazując na motywach historycznych oraz na podstawie powieści Ajusaku Endo z roku 1966, którą zafascynował się już 26 lat temu, zbudował bardzo uniwersalną platformę po której swobodnie mogą tupać nóżkami dzisiejsi reprezentanci tegoż łez padołu, którzy z rozkoszą walą się po mordach krucyfiksem trzymanym w jednej dłoni oraz gumowym dildo w drugiej.

Zresztą, daleko nie trzeba szukać podobieństw. Tylko w całym roku 2016 zamordowano na świecie ponad 90 tys. Chrześcijan, a pół miliarda doświadczyło represji z powodu swojej wiary. Co 6 minut na świecie mordowany jest jeden wyznawca Jezusa, przez co staliśmy się (my, bo się do nich śmiertelnie poważnie zaliczam) najbardziej prześladowaną grupą religijną na świecie. Śmieszy mnie i zarazem trochę przeraża głoszenie przez wrogów krzyża i koloratki powielanych od dziesiątek lat opinii o barbarzyńskich krucjatach, pedofilach i zawłaszczaniu przez Watykan sumień narodów trzeciego świata przy jednoczesnym rozgrzeszaniu "religii pokoju" jaką jest Islam, który ma na rękach więcej krwi niż cały dorobek chrześcijaństwa zebrany przez wszystkie wieki wieków (Amen). Ale też nie o to tu chodzi, żeby licytować się kto jest bardziej okrutny i czyj Bóg ma więcej za uszami. Przynajmniej nie według Scorsese. Dla niego najważniejszy jest człowiek. I słusznie. Bóg i wiara sama w sobie są tylko wskazówką, zapisanym w świętych księgach zbiorem reguł oraz moralnych wartości z którymi zgadzamy się lub nie, oraz na których wytycznych chcemy maszerować z podniesioną głową po świecie, by stać się dobrym człowiekiem żyjącym zgodnie ze swoim sumieniem.

Milczenie zatem opowiada głównie o ludziach. Słabych i silnych, wierzących i niewierzących, pomiędzy którymi Scorsese rozgrywa główną batalię o ludzką godność. Wygląda to wszystko na wyrównane przeciąganie liny. Po jednej stronie Jezuici głoszący Słowo Boże w pogańskiej Japonii, z drugiej zaś miejscowi władcy, którzy stawiają na mądrości Buddy i nie życzą sobie wpieprzania się kolonizatorów z dalekiej Europy w nie swoje sprawy, tradycje i wierzenia. Trochę racji w obu obozach. Celowo poprowadzono narrację w taki sposób, żeby przeciętny zjadacz popcornu szukał odpowiedniego wyważenia pomiędzy dwoma skonfliktowanymi światami. Jedni dostrzegą więcej mądrości i prawd objawionych u jednych, drudzy u ich przeciwników. Wiadomo. Nie zgadzam się jednak z niektórymi opiniami z jakimi się zetknąłem w Internecie, że Milczenie jest filmem stricte antychrześcijańskim, wymierzonym przeciwko Bogu, czego doprawdy nie jestem w stanie dostrzec. To nie jest film ani anty, ani też specjalnie pro. Balansuje gdzieś pomiędzy i stara się być uczciwy dla jednych, jak i drugich, acz i tak finalnie oko zostaje puszczone w jednym konkretnym kierunku.

Nie ukrywam, że Scorsese mnie trochę pozytywnie zaskoczył. Nie od dziś wiadomo, że jego romans z wiarą w Boga był bardzo trudny i burzliwy. Gdy ostatni raz miał bliską styczność z Watykanem był przez niego ostro krytykowany za kontrowersyjne Ostatnie kuszenie Chrystusa. Dziś, te 30 lat, kilka papieży i gangsterskich filmów później Scorsese znów się do niego zbliżył, mało tego, światową premierę filmu zaplanował właśnie w Watykanie na tronie Piotrowym. Jego wizja wiary, ludzkiego dlań poświęcenia i targającego człowieka wątpliwościami jest dużo bardziej dojrzalsza i mądrzejsza. To pewnik. Ma w tym nawet spore doświadczenie. Próbował ją okiełznać przez wiele lat. Czy to w Taksówkarzu chcącym wyplenić przemocą plugawe zło i brud zalegający na ulicach Nowego Jorku, czy też w Przylądku strachu poprzez brutalną walkę o zadośćuczynienie i boską sprawiedliwość. Bóg i wiara przez wiele lat towarzyszyły w filmach Scorsese'owi, by w końcu postawić kropkę nad i w Milczeniu, które stało się czymś w rodzaju publicznego wyznania grzechów przez dziarskiego reżysera.

Bardzo podoba mi się także stawianie wielokropka na końcu wielu filozoficznych rozważań oraz przemyśleń zamiast wykrzyknika. To prowokuje do dyskusji w nomen omen milczeniu samego z sobą, otwiera umysł i skłania do duchowego zaangażowania się w historię, zwłaszcza biorąc pod uwagę czasową i kulturową aktualność rozterek naszych głównych bohaterów. To wszystko powoduje, że długie 160 minut bardzo szybko i bezboleśnie przelatuje przez szczerze pochłoniętą ekranowym liryzmem głowę. Niemniej do geniuszu jednak trochę brakuje. Niestety. Nie umiem tylko na dziś zdefiniować tego, co konkretnie w tym obrazie mnie uwierało. Być może wpływ na to miał zestaw aktorski z pierwszego planu, który delikatnie rzecz ujmując nieco irytował i w przeciwieństwie do bardziej autentycznego planu drugiego nie zdał egzaminu z wyróżnieniem. Być może raziło mnie perfekcyjne posługiwanie się językiem angielskim przez japońskich wieśniaków, lub też wpływ na to miała momentami źle poprowadzona przez Scorsese narracja z wątpliwie zarysowaną linią finalnego duchowego katharsis, które niestety trochę mnie rozczarowało. Sam do końca nie okiełznałem jeszcze swoich wątpliwości, ale może potrzebuję na to więcej czasu.

Jedno jednak jest pewne. Martin Scorsese, pół Włoch, pół Amerykanin, pół wierzący i pół niewierzący przybliżył człowieka do Boga oraz Boga do człowieka. Tytułowe milczenie można zapewne interpretować na wiele sposobów, ja jednak dostrzegam w nim próbę oddzielenia ziarna od plew oraz pośredników wiary od jej autentycznych odbiorców i poszukiwaczy prawd objawionych. W lirycznym i wizualnie pięknym Milczeniu jest coś z poezji, gdzie ascetyczna duchowość zderza się z głębią filozofii i mądrością człowieka, który pyta, bo chce wiedzieć, a nie być tylko kontrowersyjny. Milczenie dogłębnie penetruje granice ludzkiego poświęcenia, wierności ideałom oraz oddania wyższej sprawie. Nie wyśmiewa, nie krytykuje, lecz tłumaczy i prowokuje do swoistej refleksji. Osobiście uważam, że nie ma nic gorszego od człowieka, który nie wierzy w nic. Tacy ludzie najczęściej nie wierzą również w samych siebie, nie posiadają autorytetów i nie stawiają przed sobą żadnych wzorów do naśladowania oraz celów, do których w życiu zmierzają. Nie szukają też żadnych odpowiedzi i nie zadają pytań. Krytykują wszystko inne im obce oraz wyższe, bo nie rozumieją. Kończą zwykle zawsze tak samo. Jako nieszczęśliwi ludzie. Scorsese swoim najnowszym filmem odpowiada im w bardzo prosty sposób: Wierzcie, lub nie wierzcie, generalnie mam to w dupie, ale przynajmniej bądźcie w tym uczciwi, szczerzy, konsekwentni i autentyczni. Tak, to chyba największa mądrość i siła rażenia Milczenia. Idealne filmowe rekolekcje w sam raz na trwający właśnie Wielki post. Polecam. Ksiądz Wujek Ekran. Z Bogiem.

Filmweb: 6,9
IMDb: 7,4