Szkocja, jako stan umysłu

Filth
reż. Jon S. Baird, GBR, 2013
97 min.
Dramat, Komedia, Kryminał
Polska premiera: Nie ma i nie będzie



Szkocja. Niegdyś niepodległe i dumne królestwo, dziś tylko część Wielkiej Brytanii, jednak nigdy nie pogodzili się z angielską dominacją na ich rodowych ziemiach. Kraina pełna sprzeczności i życiowych absurdów. W Polsce Szkoci kojarzą się głównie z dowcipami o ich wrodzonym skąpstwie, a także z marzeniami przeciętnego studenta socjologii o pracy na zmywaku w Glasgow, a tymczasem naród szkocki dał światu telewizję, silnik parowy, whisky, penicylinę, kartkę świąteczną, a przede wszystkim… batona Mars smażonego na głębokim tłuszczu (cytat z filmu, nigdy nie próbowałem). Szkoci są nacją do której odczuwam pewnego rodzaju sympatię. No, może niezupełnie do ludzi samych w sobie, bardziej do krainy geograficznej, która najzwyczajniej w świecie mnie jara. Obłędne, wręcz fotograficzne krajobrazy skomponowane z licznych jezior, gór i parków narodowych, także z wielu wspaniałych zamków i ruin w połączeniu z niewielkim zaludnieniem sprawiają, że mój plecak od lat sam się pakuje i ciągle namawia mnie, bym go tam zabrał. I pewnie kiedyś w końcu się go posłucham.

Szkocja jest ledwie pięciomilionowym narodem, a jednak niemal wszyscy najlepsi brytyjscy kierowcy wyścigowi i rajdowi, tacy jak Colin McRae, David Coulthard, Jackie Stewart, Allan McNish, czy Chris Clark byli/są właśnie Szkotami. Nawet wczoraj rano czytałem w papierowym wydaniu Top Gear felieton Jeremy'ego Clarksona, który poświęcił im kilka umiarkowanie złośliwych akapitów, koniec końców uznając ich za najbardziej zwierzęcych i szalonych kierowców na świecie. Szkocja w sporcie, to przede wszystkim rugby i piłka nożna. Ta ostatnia kojarzy się raczej tak jak i nasza, czyli ze spektakularnymi wpierdolami, oraz ze świętą wojną pomiędzy katolickim Celtic, a protestanckim Rangers, który chwilowo zwiedza szkockie wioski. Lepszą robotę dla swej nacji robi obecnie Andy Murray, którego tak na marginesie, swego czasu pokonał nasz, swojski, Jerzyk wytrenowany w szopie, i chyba tylko jego. W czym dobrzy są jeszcze Szkoci? Może muzyka? Jak tak, to przede wszystkim szarpidruty. Angus Young, założyciel i gitarzysta AC/DC, mimo, iż większość ludzi na świecie myśli że jest Australijczykiem, to w rzeczywistości urodził się w Glasgow. Inny dobry szkocki gitarzysta - David Knopfler, szarpie na wiośle w Dire Straits. Ale Szkocja to także clubbing, np. Mylo, czy Calvin Harris.

Jeśli zaś chodzi o duży ekran, to rzecz jasna i przede wszystkim należy wspomnieć o ekranizacji jednego z najważniejszych dla ich narodu historycznego zrywu przeciw okupujących ich ziemie Anglikom, czyli Braveheart w reżyserii Szkota Mela Gibsona. Oprócz walecznego Williama Wallace’a był jeszcze krewki zbójnik i banita, Rob Roy, nazywany też szkockim Robin Hoodem. On również doczekał się wyniesienia na ekrany. Oczywiście w tymże miejscu nie można zapomnieć o kinematograficznej perełce, a dziś już także ikonie, jaką bezsprzecznie jest Trainspotting. Może i w reżyserii Anglika, ale opowiadającego o środowisku szkockich, a konkretniej to edynburskich ćpunów, z urodzonym w (szkockim) Perth Evanem Mcregor'em w roli głównej. Do tego były jeszcze liczne filmy Kena Loacha ze Szkocją w tle, a całą wyliczankę należy zakończyć solidnym pierdolnięciem i z przytupem. Panie i Panowie, przed wami najsłynniejszy ze Szkotów - Sir Sean Connery. Można zatem zamykać temat. Całkiem więc solidne CV mają Panowie w spódnicach, lecz o dziwo, w całym tym zestawieniu nie występuje ani jedna kobieta. No właśnie. Zna ktoś jakąś Szkotkę? W dodatku ładną?

Filth w reżyserii Jona S. Bairda (oczywiście Szkot), który dotąd nakręcił jedynie jeden pełnometrażowy film, za to o tematyce mi bliskiej, kibolskiej (niestety mocno średni Cass), jest odzwierciedleniem szkockiej, pieprzniętej i momentami absurdalnej mentalności z klimatem ulicy w tle. Rzecz jasna ukazanej z przymrużeniem oka. Co prawda przeważają w nim głównie humorystyczne sceny i dialogi, ale między wierszami czai się także sporo ludzkiej psychodramy, co czyni go produkcją co najmniej interesującą, a już na pewno zdrowo jebniętą.

Scenariusz powstał na podstawie powieści... oczywiście szkockiego pisarza, bo jakżeby inaczej, Irvine’a Welsha. To nie pierwsza ekranizacja jego twórczości. Na jeden z literackich płodów połasił się niegdyś także sam Danny Boyle i nakręcił na jego podstawie wspomniany wyżej Trainspotting. Oglądając Filth bez tejże wiedzy, tzn. tak mi się wydaje, gdyż ja sam o tym wiedziałem już wcześniej, zapewne nie raz i nie dwa dało się podczas seansu odczuć swoiste De Javu. Znów Edinburgh, znów siarczysty i mięsożerny język z tym ich boskim akcentem oraz trudnym do rozszyfrowania dialektem, poza tym klasycznie - ćpanie, chlanie i ruchanie z przerwami na niezłą muzykę autorstwa Clinta Mansella (Nie Szkot). Także i w tym przypadku borykamy się z problemami egzystencjalnymi głównego, mocno zagubionego w otaczającej go rzeczywistości bohatera, oraz kręcimy bekę z jego siurniętych kompanów. Brzmi jak bezpruderyjna kopia Trainspotting, ale to nie szkodzi. Nic a nic. Serio.

Klimat, ogólna konwencja, może i faktycznie są do siebie bardzo zbliżone, lecz w rzeczywistości są to zupełnie dwa różne filmy. Raz, że Danny Boyle stworzył genialny i niedościgniony obraz, dwa, obaj Panowie wzięli na tapetę zupełnie odmienne środowiska, które taplają się w innych czasach i realiach. W Trainspotting młodych ćpunów oraz wyrzutków społecznych bez pomysłu na życie próbowała obezwładnić nowa klubowa kultura jaka rodziła się na wyspach, oraz okres dojrzewania, w Filth zaś, mamy do czynienia ze środowiskiem edynburskiej policji, która charektorologicznie i mentalnie bardziej przypomina tą z naszej Drogówki Smarzowskiego, aniżeli Miami Vice, czy Ekstradycję.

Główny bohater, Bruce (całkiem przekonujący James McAvoy - nie uwierzycie - również Szkot), to gruboskórny i szorstki twardziel opuszczony przez żonę, także ojciec małej córki, w dodatku kryjący w sobie jakąś niezaleczoną traumę z dzieciństwa. Walcząc o stanowisko komisarza policji wpada w obłędną spiralę przemocy i nieprawości, podczas której czołga się w permanentnym stresie, w fizycznym wycieńczeniu, upadku zasad wszelakich oraz słabości psychicznej. Stara się jakoś balansować na granicy używalności przy pomocy licznych używek. Nie pierwszy to glina w historii kina, który wciąga koks, chleje na umór i dupczy wszystko co tylko mu się wypnie na jego drodze, tak więc żaden to szok poznawczy dla widza. Policjant w filmie i tak został już dawno zdegradowany do roli obszczymura z załamaniem nerwowym, który zwykł poruszać się po drugiej stronie granicy prawa. Naszego asa z początku może trudno będzie polubić, ale też nie sposób go nie lubić. Ot, charakterny pies, który z jednej strony stara się czynić dobro, ale siłą rzeczy robi więcej zła. No jak w życiu, czy tam ekranie.

Środowisko w którym się porusza jest w zasadzie podobne. Zdegenerowane, zepsute i skorumpowane, ale jednocześnie bardzo zabawne. Tak, bo to w gruncie rzeczy jest wesoły, pozytywny i bardzo seksistowski film, tylko momentami trochę przygnębiający, a czasem nawet hmm… lekko psychodeliczny. Wszystko przez te haluny, zwidy i paranoje naszego „złego porucznika”, które ukazane są w sposób iście lynchowski. O stylówę dbają głównie pojawiające się od czasu do czasu łby świń, królików i innych zwierzątek domowych oraz hodowlanych, przez które, przyznaję się bez bicia, raz aż podskoczyłem... ze śmiechu ;)

Ok. Zgoda. Nie jest to film do którego będzie się powracać latami, jednak opowieść o złych glinach jest wystarczająco szalona i bawi na tyle, żeby odczuwać satysfakcję z jej obecności. Z jednej strony dominuje typowy brytyjski czarny humor, z drugiej szkockie absurdy z życia wzięte, a z jeszcze innej woła do nas dołujący dramat społeczny pozorujący kino ambitne. Pomieszanie z poplątaniem, dlatego trudno jest go jednoznacznie zaszufladkować i z sensem ujarzmić. Brakowało mi trochę nieco lepszego odwzorowania głębi charakterologicznej bohaterów, przez co ciężko było mi się z kimś bliżej zaprzyjaźnić oraz określić ich jakimś konkretnym przymiotnikiem. Na wierzch wyłazi także niezbyt upierzony warsztat reżysera, który czasem wydaje się być nieco chaotyczny i po prostu kuleje, nie mniej Filth ma w sobie sporo wyspiarskiej oryginalności i zacnej świeżości, która może nie odkrywa przed widzem nowych, nieznanych dotąd lądów, ale jako pewnego rodzaju klasyk gatunku, sprawdza się w roli pozytywnego pochłaniacza czasu idealnie. Warto jeszcze wspomnieć na koniec o świetnej ścieżce dźwiękowej, która prezentuje znane hity z kilku minionych dekad, lecz nagranych w nieco innych aranżacjach, co stanowi świetne dopełnienie tej szalonej, szkockiej całości. Może i daleko mu do Trainspotting, ale nie szkodzi. Szkoci i tak mogą być dumni z Filth, tak jak w sumie mogą być dumni i z samych siebie. Bo czego jak czego, ale umiejętności śmiania się z samych siebie odmówić im akurat nie można. Klawy naród.

4/6

IMDb: 7,2
Filmweb: 7,1